שלום לכם ולכן,
العربية بعد العبرية
שנה חלפה מאז הקיץ הישראלי של המחאה החברתית. אלה היו ימים מרגשים של התעוררות, התגייסות, דיונים ציבוריים ויציאה לרחובות הערים. המחאה החברתית בישראל הייתה גדולה, אבסולוטית ויחסית, ממחאות בארצות מערביות אחרות. אנחנו זכאים להתגאות בכך – הנה הראינו שגם בחברה שלנו קיימים כוחות ממשיים למען שינוי וצדק.
אבל אחרי הגאווה המוצדקת חשוב להקדיש רגע לניתוח. מדוע הייתה המחאה החברתית אצלנו רחבה מאשר במקומות אחרים? תשובה לשאלה הזו מכוונת אותנו לדיאלקטיקה של המחאה, לקשר שבין עוצמתה לבין חולשתה.
עוצמתה של המחאה החברתית בישראל נעוצה בכך שלאורך שנים קיים פער בין עמדות הציבור לעמדות הממסד בנושאים חברתיים-כלכליים: הישראלים נוטים יותר לעמדות סוציאליסטיות. מנהיגיהם – ממפלגת העבודה בעבר ועד הליכוד בהווה – מקדמים קפיטליזם חזירי במיוחד.
בכל מדינה דמוקרטית פער כזה מוביל להחלפת ההנהגה בבחירות. אבל בישראל ההנהגה נבחרת על בסיס פרמטרים אחרים ובמיוחד על בסיס העמדה בסוגיית השטחים או השלום. כך נוצר מצב שבו הפער בין עמדות הציבור לעמדות ההנהגה גדל, העמיק והפך לתהום.
לכן לא מפתיע שהמחאה פרצה ולא מפתיע שהיא הייתה חזקה ורחבה. אבל עוצמתה של המחאה קשורה, דיאלקטית, לחולשתה. מכיוון שמול המחאה הזו ניצב שלטון שלא נחלש ולא שינה את עמדותיו. במצב הזה, המחאה לא יכולה באמת להשיג- בשום רגע- את מה שעבורו יצאנו בהמונינו לרחובות – שינוי של צדק חברתי. זו הדרמה, במובנים מסוימים אפילו הטרגדיה, של המחאה החברתית.
לניתוח הזה יש גם משמעות אקטואלית. אם המחאה החברתית רוצה להיות אפקטיבית היא חייבת לדעת להתמודד עם השלטון גם במחוזות הלגיטימיות שלו, היא חייבת להיות מסוגלת לומר – שאם באמת רוצים צדק חברתי – חייבים לוותר על האג'נדות של "ארץ ישראל השלמה" ושל מלחמה אזורית חדשה.
אירוע היסטורי מסתיים באמת זמן מה אחרי הרגע בו נדמה שהוא נגמר. וגם המחאה החברתית עדיין אתנו – בפעילויות, בקבוצות הדיון, בהפגנות ובהדהוד העצום בתודעה הציבורית. השלטון מבין זאת. הוא מנסה אמצעים חדשים להתמודד – צירוף של כוח עם ספינים מקומיים ומערכתיים המנסים להשליט מחדש מנגנונים של הפרד ומשול. על כמה מהם דיברתי בכנסת.
אחד מפירותיה המוצלחים של המחאה הוא המשמר החברתי –קבוצה מעולה של מתנדבים הבוחנת מקרוב את עבודת הכנסת. השבוע שמחתי לראות שחד"ש נמצאת במקום הראשון במדד החברתי של הפעילות בכנסת.
כתמיד נשמח להערות והתייחסויות.
דב חנין
تحياتي لكم جميعا،
مر عام منذ صيف الاحتجاجات الاجتماعية في البلاد، صيف مشجع ومثير للاحترام، صيف انبعاث النشاط الاجتماعي من جديد ونقاشات جماهيرية واسعة وصيف الخروج الى الشارع. الاحتجاجات الاجتماعية في اسرائيل كانت كبيرة للغاية، نسبيا وبصورة مطلقة، اذا ما قورنت بالاحتجاجات في دول غربية أخرى. ونحن نستحق ان نشعر بالاعتزاز بذلك – فقد أثبتنا انه أيضا في مجتمعنا هناك قوى حقيقية من أجل التغيير والعدل.
بعد الشعور بالاعتزاز الحقيقي هناك حاجة للوقوف والتحليل. لماذا كانت الاحتجاجات الاجتماعية لدينا أكبر منها في أماكن أخرى؟ للإجابة على هذا السؤال علينا النظر الى جدلية الاحتجاجات، حيث ان نقطة ضعف هذه الاحتجاجات موجودة بالذات في قوتها وحجمها.
قوة الاحتجاجات الاجتماعية في اسرائيل مؤسسة على ان طوال أعوام هناك هوة بين موقف الجمهور الواسع وبين موقف السلطة في القضايا الاجتماعية-الاقتصادية: الاسرائيليون يميلون أكثر الى الموقف الاشتراكي. بينما قيادتهم – من حزب العمل في السابق الى حزب الليكود اليوم – تقوم بتمرير سياسة رأسمالية خنازيرية. هذه الهوة في كل دولة ديمقراطية كانت ستؤدي الى تغيير القيادة في الانتخابات. ولكن في اسرائيل القيادة يتم انتخابها بناء على معطيات أخرى وخصوصا على أساس المواقف من قضية الاحتلال أو السلام. وهكذا نحن أمام واقع تحولت به الفروق بين موقف الجمهور الواسع وبين موقف القيادة الى هوة غير قابلة للردم.
لذلك ليس مفاجئا انطلاق الاحتجاجات وليس مفاجئا ان تكون الاحتجاجات بهذه القوة وبهذا الحجم. ولكن كل قوة الاحتجاجات تتعلق، وبشكل جدلي، بضعفها. حيث انها ومقابل هذه الاحتجاجات تقف سلطة حاكمة تستقي شرعيتها من مكان آخر. السلطة الحاكمة لم تضعف ولم تغير من مواقفها. في هذه الحالة، الاحتجاجات لم تستطع ان تحقق بالفعل، بأية لحظة، الهدف الذي لأجله خرجنا الى الشوارع – تغيير نحو العدل الاجتماعي. هذه هي الدراما، وبمفهوم معين تراجيدية الاحتجاجات الاجتماعية.
لهذا التحليل هناك معنى عملي. اذا الاحتجاجات الاجتماعية تريد ان تكون بالفعل ذات تأثير فعليها معرفة كيفية التعامل ومواجهة السلطة أيضا في الحقل الذي تستمد منه شرعيتها. على الاحتجاج الاجتماعي ان يكون مستعدا ليقول:"ان اردتم بالفعل عدل اجتماعي عليكم التنازل عن مشاريع "أرض اسرائيل الكاملة" وعن حرب جديدة في المنطقة".
الحدث التاريخي ينتهي بعد وقت طويل من اللحظة التي يظن الجميع انه انتهى بها. الاحتجاجات الاجتماعية لا زالت معنا – في النشاطات، في مجموعات النقاش، في المظاهرات وفي صداها الضخم في الوعي الجماهيري. السلطة تفهم ذلك. وهي تقوم بتجربة طرق جديدة لمواجهة الاحتجاجات – من خلال دمج العنف والقوة مع الفقاعات الاعلامية، المحلية والمؤسساتية والتي تحاول من خلالها إحياء نظام "فرق تسد" القديم والمتجدد. حول هذه الطرق تحدثت في الكنيست.
واحدة من ثمرات الاحتجاجات الاجتماعية هي مبادرة "الحرس الاجتماعي" وهي مجموعة رائعة من متطوعين والتي تقوم بالفحص عن قرب عمل الكنيست. هذا الأسبوع سررت بمعرفة ان "الجبهة" تتصدر كافة الكتل في السلم الاجتماعي وفي نشاطها من اجل العدل الاجتماعي داخل الكنيست.
كما دائما يسعدنا تلقي ملاحظاتكم وتوجهاتكم.
دوف حنين